Deze website is alleen beschikbaar op desktop.
Om de negatieve effecten van de klimaatverandering tegen te gaan, is onder meer een energietransitie nodig en hier zitten we middenin. Ben je nieuwsgierig naar de complexiteit van de energietransitie? Stap dan aan boord van het transitieschip!
Er zijn negen planetaire grenzen geïdentificeerd, waarvan klimaatverandering er één is. Om de negatieve effecten van de klimaatverandering tegen te gaan, is onder meer een energietransitie nodig en hier zitten we middenin. Ben je nieuwsgierig naar de complexiteit van de energietransitie? Stap dan aan boord van het transitieschip! Op deze pagina kun je dieper in de energietransitie duiken om de verschillende energiebronnen, partijen in het speelveld, sectoren uit het Nederlandse Klimaatakkoord en hun verbanden te ontdekken.
Je kunt inzoomen op onderwerpen als systeemintegratie en energierechtvaardigheid, een kijkje nemen bij de netbeheerders en meer leren over duurzame en fossiele brandstoffen. We nemen je graag mee in de complexiteit van de energietransitie, ook al weten we op dit moment nog niet waar het schip gaat stranden.
Dit transitieschip is gemaakt door negen trainees van Talent voor Transitie (lichting 8.0). Hiervoor is samenwerking gezocht met verschillende partijen. Bij Talent voor Transitie zetten trainees zelf een impactproject op om hun tweejarig ontwikkelprogramma af te sluiten en geleerde lessen in de praktijk te brengen. Alle negen trainees zijn werkzaam in een andere hoek van de energietransitie en ervaren zelf hoe complex de energietransitie is. Hierdoor is het idee ontstaan om de energietransitie te visualiseren, met als resultaat het transitieschip.
Wij als lichting 8.0 (Steven Bax, Rosalie Braakman, Job Brunner, Maaike Hermse, Afra Hoekstra, Marjolijn Katerberg, Koen Maassen, Sander van der Neut en Julia Sialino) willen onze dank uitspreken aan Topsector Energie Systeemintegratie (Serge Santoo en Mart van Bracht), Fleur van der Linden (illustrator), Bart Jakobs (ontwikkelaar), Kornelis Blok (hoogleraar energiesysteemanalyse TU Delft, emeritus), Carsten Altena (ontwikkelaar) en Talent voor Transitie voor het mede mogelijk maken van dit project.
Energie is belangrijk voor (de ontwikkeling van) onze economie. Het zorgt ervoor dat het licht brandt en de verwarming werkt, het drijft machines aan waarmee we allerlei producten vervaardigen, we transporteren goederen en onszelf door middel van energie en het zorgt voor een efficiënte voedselproductie. Het is belangrijk dat de overheid en bedrijven hierin samenwerken, net als landen die handelen in energie en grondstoffen onderling. Een welvarende maatschappij gaat verder dan alleen een groeiende economie: voor onze gezondheid en sociale omgeving wordt ook energie gebruikt. We zijn dus afhankelijk van voldoende (en het liefst voor iedereen betaalbare) energie. Om de energietransitie te laten slagen, is het noodzakelijk dat energie ook duurzaam wordt. In de visualisatie zie je een persoon die de inkomsten uit fossiele brandstoffen monitort.
De invloed van geld op de energietransitie is een complex onderwerp. Zo speelt geld een cruciale rol bij het bepalen of bepaalde technologieën wel of niet ontwikkeld worden. De overheid kan bijvoorbeeld subsidies verstrekken en commerciële banken, pensioenfondsen of andere investeerders kunnen besluiten om specifieke ontwikkelingen wel of niet financieel te ondersteunen. In een vrijemarkteconomie is het belangrijk dat de vergroening ook (financiële) waarde krijgt. Op de beurs worden bedrijven gewaardeerd om hun huidige- en toekomstige financiële positie. In de visualisatie is de beurs afgebeeld als een aandelenbeurs. Echter, het financiële systeem is ook in transitie: er worden nieuwe marktmechanismen ontwikkeld en relatief nieuwe actoren zoals lokale (energie)coöperaties spelen een rol. Hoe publieke waarden in een duurzame maatschappij in de toekomst worden gewogen, is nog niet bepaald.
De agrarische sector staat voor de complexe uitdaging om in 2050 klimaatneutraal te worden. Fossiele energie wordt veel gebruikt voor machines en de verwarming van kassen, terwijl het grote landgebruik voor veeteelt of akkerbouw soms op gespannen voet staat met duurzame initiatieven zoals zonneparken. Naast de CO₂-uitstoot is het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen als methaan een uitdaging. Daarentegen draagt de sector ook bij aan CO₂-doelstellingen door CO₂ vast te leggen in bomen en bodem.
De industrie, met name de basisindustrie of zware industrie genoemd, is een grootverbruiker als het gaat om fossiele brandstoffen en energie. Basismaterialen zoals staal, kunststoffen en kunstmest worden in Nederland geproduceerd, waarvan veel met het gebruik van kolen of aardgas. In 2050 moet de industrie circulair zijn en vrijwel geen broeikasgassen meer uitstoten. Daarom wordt er gekeken naar een manier om over te stappen op elektriciteit (via zon en wind), bio-energie of groene waterstof. Afgevangen CO₂ uit de zware industrie kan daarnaast worden opgeslagen onder de grond of kan weer deels als grondstof dienen voor de kassen in de glastuinbouw, synthetische kerosine voor vliegtuigen en nieuwe producten voor consumenten. Het afvangen en opslaan van CO₂ is een tussenoplossing, geen eindoplossing.
Energiebesparing verwijst naar alle besparende maatregelen om energieverbruik (en daardoor ook uitgaven) te verminderen. Dat kan bijvoorbeeld door efficiënter gebruik te maken van energie, zodat je hetzelfde kunt doen met minder. Voorbeelden hiervan zijn isoleren (hier te zien) en technologische ontwikkelingen voor efficiënter gebruik, zoals LED-lampen en elektrische auto’s. Daarnaast kun je energie besparen door minder gebruik te maken van het product of de dienst die de energie verbruikt. Voorbeelden hiervan zijn de thermostaat lager zetten en minder vliegreizen maken.
Ons toekomstige energiesysteem moet rechtvaardig zijn. In een rechtvaardig systeem heeft iedereen toegang tot betaalbare, betrouwbare en schone energie. Ook kan iedereen participeren in besluitvorming rondom veranderingen in het energiesysteem. Bovendien is er een kwaliteitsstandaard voor sociale en ecologische aspecten in de gehele keten waaraan voldaan moet worden (ook internationaal). Deze hebben bijvoorbeeld betrekking op mensenrechten en de omgang met grondstoffen. Op dit moment zijn de hierboven genoemde punten niet voor iedereen vanzelfsprekend. Veel huishoudens in Nederland kunnen momenteel hun energierekening niet of nauwelijks betalen. In de visualisatie kun je zien dat gaten in de huizen worden dichtgehouden met pleisters.
Digitale technieken bieden veel mogelijkheden om de energietransitie sneller en soepeler te laten verlopen. Een deel van het werk zal geautomatiseerd, versneld of verlicht kunnen worden met behulp van digitale technologieën als robots in fabrieken of kunstmatige intelligentie (AI). Hierbij hoort ook de aansturing van elektriciteitsnetwerken. Daarnaast kan digitalisering ingezet worden om de bestaande netcapaciteit beter te benutten. Denk hierbij aan slim energiemanagement op verschillende niveaus. Omdat deze ontwikkelingen ook risico's met zich meebrengen, is het van belang om aandacht te besteden aan digitale bescherming.
Met de toenemende digitalisering komt een toenemend belang van digitale veiligheid, oftewel cybersecurity. Energie is onderdeel van de Nederlandse vitale infrastructuur. Als dit uitvalt, kan dat grote maatschappelijke ontwrichting veroorzaken. Daarnaast kan gevoelige informatie van overheden of commerciële energiebedrijven voor (buitenlandse) partijen waardevol zijn, omdat het inzicht kan geven in hoe het systeem werkt of wat eventuele plannen zijn. Ook is het mogelijk dat hackers de aansturing van intelligente apparaten, zoals bepaalde typen lampen of omvormers voor zonnepanelen, gaan overnemen. Om deze redenen is bescherming tegen hacks en andere criminele activiteiten belangrijk.
Systeemintegratie houdt in dat alle verschillende delen van het energiesysteem goed en logisch op elkaar aansluiten, zodat ze onderling op elkaar afgestemd zijn en op systeemniveau kunnen samenwerken. Dit streven naar synergie en coördinatie tussen de diverse delen is belangrijk voor een efficiënte en duurzame energievoorziening. Een voorbeeld van de technische dimensie van systeemintegratie is het combineren van zonneparken met windmolens, zoals te zien in de visualisatie. Door deze op strategische wijze te plaatsen, bijvoorbeeld zonneparken in de ruimte tussen windmolens, kunnen ze elkaar aanvullen en de pieken en dalen in de stroomlevering opvangen. Hierdoor wordt de aansluiting van hernieuwbare energiebronnen op het net beter benut en wordt de betrouwbaarheid van de energievoorziening vergroot. Andere dimensies van systeemintegratie zijn de sociale, economische, maatschappelijke, ruimtelijke en ecologische dimensies.
De vergroening van het elektriciteitsverbruik is, naast de warmtetransitie, een belangrijk deel van de energietransitie. Met zonnepanelen en windturbines zijn er werkende technieken en veel producten of activiteiten die nu nog op fossiele brandstoffen draaien worden geëlektrificeerd. Denk hierbij aan auto's, koken of het verwarmen van huizen of industriële processen. Hierdoor stijgt het elektriciteitsverbruik aanzienlijk en moet de uitbouw van elektriciteitsproductie en -distributie (de netten) meegroeien. Een andere ontwikkeling is het feit dat de stroomproductie steeds afhankelijker wordt van het weer (zon en wind). Hierdoor wordt het matchen van vraag en aanbod uitdagender en het belang van opslag groter. Bovendien moeten we steeds slimmer omgaan met de fluctuaties, bijvoorbeeld door stroom te verbruiken als er veel aanbod is.
De warmtetransitie is de overstap van fossiele brandstoffen naar duurzame, hernieuwbare energie voor verwarming en koeling. Voorbeelden van duurzame verwarming zijn geothermie (aardwarmte), restwarmte uit de industrie of lokale warmtebronnen zoals een warmte-koude opslag (WKO). De transitie gaat grotendeels over huishoudens en gebouwen als kantoorpanden: de plek in de visualisatie waar de blauw-rode verwarmings- en koelingsinstallatie onder de grond te zien is. Daarnaast gaat deze transitie ook over bedrijven en publieke gebouwen zoals scholen, ziekenhuizen en rechtbanken. De warmtetransitie zorgt voor ingrijpende werkzaamheden onder de grond, wat het een complexe en lange termijn opgave maakt.
De grondstoffentransitie gaat over een gedragsverandering in het omgaan met nieuwe grondstoffen en gebruikte materialen. De verandering is nodig om te zorgen dat we genoeg grondstoffen hebben, de afhankelijkheid van andere landen beperken en tevens de milieu-impact verminderen. Deze transitie hangt nauw samen met de energietransitie, omdat er veel grondstoffen nodig zijn om de energietransitie uit te voeren. Denk aan zonnepanelen, windturbines, pijpleidingen en kabels die aangelegd moeten worden. Het streven naar zoveel mogelijk hergebruik van materialen en zo weinig mogelijk nieuwe invoer van grondstoffen is het toewerken naar een circulaire economie. In de visualisatie zie je boten met geïmporteerde grondstoffen bij het transitieschip arriveren.
Netbeheerders verzorgen het beheer en transport van energie in een regio door het aanleggen van de infrastructuur. Zij spelen een belangrijke rol bij het integreren en beheren van hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteits-, warmte- en gasnet. Traditioneel was het elektriciteitsnet een eenrichtingsverkeer van producent naar gebruiker. Inmiddels wekken steeds meer consumenten en lokale energiecoöperaties zelf energie op, wat extra uitdagingen met zich meebrengt in het organiseren van de aanleg. Ook zorgt de verwachte stijging van het elektriciteitsverbruik voor een grotere urgentie om het net uit te breiden. Omdat dit door vergunningen en graafwerkzaamheden vaak meerjarenplannen zijn en technisch personeel schaars is, duurt het uitbreiden soms langer dan gewenst.
Door de decentralisatie van het energiesysteem en de komst van nieuwe energiebronnen kan het elektriciteitsnet (over)vol raken. Als er een situatie ontstaat waarin er meer vraag naar- of aanbod van elektriciteit is dan dat er op dat moment getransporteerd kan worden, is er sprake van netcongestie. Je kunt dit zien als een verstopping. Dit kan twee richtingen op zijn, zowel bij de afname als de invoeding van stroom. In de visualisatie is te zien dat een persoon de knoop uit de kabel probeert te halen.
In de gebouwde omgeving is de verduurzaming van zo'n 7 miljoen huizen en 1 miljoen gebouwen een grote opgave. Voorbeelden van gebouwen zijn kantoren, kennisinstellingen, winkelpanden, ziekenhuizen of onderwijsinstellingen. Bij de verduurzaming van de gebouwde omgeving gaat het onder andere om het besparen van energie, bijvoorbeeld door gedragsverandering of isolatie. Om de gestelde doelen te behalen, is een transitie van conventioneel verwarmen met aardgas naar een warmtenet, elektrificatie of mogelijk zelfs waterstof noodzakelijk. Het hoofddoel is om de huizen en gebouwen in 2050 van het aardgas te krijgen.
De publieke sector is het domein van overheden zoals de Rijksoverheid, provincies en gemeenten. Ook omvat het semioverheden als zelfstandige bestuursorganen, woningcorporaties, waterschappen en zorginstellingen. Vanuit de publieke sector worden maatschappelijke doelen geformuleerd, problemen geagendeerd en wordt er in oplossingen geïnvesteerd. Eén van de publieke uitvoeringen van de overheid is het zorgen voor een betrouwbaar energienetwerk. Om dit te kunnen doen worden er wetten, belastingen en beleid ingezet en zijn er ondersteuningsmogelijkheden zoals subsidies en voorlichting.
De nationale of Rijksoverheid bestaat grotendeels uit ministeries. Hier wordt het beleid gemaakt en worden investeringen gedaan om richting te geven aan de energietransitie. De uitdaging op juridisch en organisatorisch gebied is groot. In Nederland werken we toe naar een decentraal en gedistribueerd systeem. Niet alle wetten, regelgeving en normen zijn hierop ingericht. De decentralisatie, nieuwe stakeholders en de ontwikkelingen in de markt en techniek vergen constante herzieningen en vernieuwingen op juridisch en organisatorisch vlak.
De regionale overheid bestaat uit provincies en waterschappen. Deze houden zich voornamelijk bezig met opgaven als ruimtelijke ontwikkeling, mobiliteit, milieu en klimaat. Veel van deze thema’s hebben een directe koppeling met de energietransitie. De inzet van bijvoorbeeld zonne- en windenergie vraagt om meer landgebruik dan het fossiele energiesysteem. Daarbij is het belangrijk om energieproductie in de buurt van (toekomstige) afname te plaatsen. Hierdoor moet er goed nagedacht worden over de planning van infrastructuur en het gebruik van de beperkte ruimte. De regionale overheid treedt op als gebiedsregisseur, zodat het landelijk beleid vertaald wordt binnen de verschillende regio’s. In de visualisatie wordt dit uitgebeeld door de mensen die puzzelstukken aan het leggen zijn.
De lokale overheid bestaat uit gemeenten. Deze gemeenten zijn verantwoordelijk voor het opstellen en uitvoeren van lokaal beleid, wat directe invloed heeft op hun inwoners. In de energietransitie hebben veel van de werkzaamheden te maken met de uitvoering van de warmtetransitie en lokale opwek in de gebouwde omgeving. Zo zijn de gemeenten bijvoorbeeld bevoegd voor het verlenen van omgevingsvergunningen voor zonne-energiesystemen.
Momenteel is het energiesysteem centraal opgezet en vrij regelbaar. Grote, conventionele energiecentrales op gas of kolen zorgen voor grootschalige elektriciteitsproductie en vanuit daar wordt via kabels de stroom gedistribueerd naar bedrijven, woonwijken en andere gebouwen. De overgang naar duurzame energiebronnen zoals zonne- en windenergie en aquathermie veranderen het energiesysteem. Omdat we lokaal en op kleine schaal elektriciteit en warmte kunnen opwekken, wordt dit soms ook decentraal gedistribueerd. Huishoudens die zelf elektriciteit opwekken met behulp van zonnepanelen zijn nu behalve consumenten van energie ook producenten. Ze worden daarom ook wel ‘prosumenten’ genoemd. Je ziet in de visualisatie een persoon die van de gebouwde omgeving naar de netbeheerders toe loopt om een eigen aansluiting aan te vragen. Dit verandert de dynamiek in het energiesysteem en de relatie tussen burger of bedrijf en overheid, die verantwoordelijk is voor de energie-infrastructuur.
Voor de mobiliteitssector zijn reductiedoelstellingen voor de uitstoot opgesteld. De mobiliteit betreft al het transport van mensen en goederen, bijvoorbeeld via de weg, de rails, over water of door de lucht. Veel vervoer brengt nog veel uitstoot met zich mee en daarom komen er steeds meer elektrische voertuigen. Deze worden, bij voorkeur, met groene energiebronnen (zoals wind en zon) geladen. De transitie naar een schonere mobiliteitssector is in Nederland begonnen, maar staat wereldwijd nog aan de start. Er is nog veel onderzoek naar betere technieken en opschaling van (bijvoorbeeld) batterijen nodig om de grote omslag te maken.
Onder human capital wordt de beschikbaarheid van genoeg mensen en de daarbij horende kennis en vaardigheden verstaan. De doelstellingen in alle sectoren van het Klimaatakkoord maken dat er zodanig veel mensen nodig zijn voor alle projecten, dat het momenteel zo is dat we ‘zo snel kunnen als dat er mensen zijn.’ Je ziet in de visualisatie een boot aankomen met nieuwe mensen die aan boord willen en graag werk maken van de energietransitie. In de gebouwde omgeving zijn onderwijsinstellingen aanwezig om nieuwe kennis en vaardigheden te ontwikkelen en over te brengen. Een relatief snelle transformatie van het energiesysteem en de opkomende digitalisering vragen dat nieuwe kennis en vaardigheden in hoog tempo worden aangeleerd: sneller dan waar reguliere onderwijstrajecten in kunnen voorzien. Vanuit de overheid en Topsector Energie wordt er daarom gewerkt om de arbeidsmarktproblematiek te ondervangen met de zogenoemde ‘human capital agenda.’ Hiermee worden knelpunten geagendeerd, onderzoeken gedaan naar oplossingen en worden partijen gestimuleerd om deze gezamenlijk in de praktijk te brengen.
Vanwege de omvang en urgentie van de energietransitie zijn niet alleen de overheid en bedrijven bezig met oplossingen, maar komen er ook initiatieven van burgers zelf. In verenigingen en stichtingen worden allerlei activiteiten georganiseerd om andere burgers te helpen met of te overtuigen van een bepaald vraagstuk. Daarnaast is het aantal energiecoöperaties in Nederland enorm gegroeid. In een energiecoöperatie regelen burgers onderling, zonder winstoogmerk en lokaal, (een deel van) hun energievoorziening. Dit doen ze bijvoorbeeld door gezamenlijk te investeren in een zonnepark in de buurt. Tot slot zijn er verschillende (jongeren)organisaties. Dit zijn vaak stichtingen die zich voor het klimaat inzetten op hun eigen manier. De één zet zich op regionaal niveau in vanuit een bestuurlijke omgeving, een ander zet zich op nationaal niveau in met een focus op de politiek of het bedrijfsleven en weer een ander zet zich in door demonstraties te organiseren voor meer klimaatbeleid.
Aardgas is een fossiele brandstof en aardgaswinning is het produceren en behandelen van aardgas uit een gasveld. Dit vindt op verschillende plekken in Nederland plaats. Het gewonnen aardgas wordt vervolgens door verbranding omgezet in elektriciteit en warmte. Bij de verbranding komen CO₂ en andere schadelijke stoffen vrij. Aardgas dient ook als grondstof voor de industrie, waar het bijvoorbeeld wordt omgezet naar waterstof. De gaswinning veroorzaakt breuken in de zandsteenlaag, waardoor een spanningsveld ontstaat. Dit kan leiden tot een plotselinge verschuiving: een aardbeving. Dit is in Groningen al meermaals voorgekomen. Omdat aardgas een fossiele brandstof is, willen we in Nederland het gebruik hiervan zoveel mogelijk verminderen om op termijn geen uitstoot meer te hebben. CO₂ kan daarnaast afgevangen worden voor ondergrondse opslag of hergebruik elders. Het afvangen en opslaan van CO₂ is een tussenoplossing, geen eindoplossing.
Steenkool is een fossiele brandstof die verbrand wordt in hoogovens en elektriciteitscentrales. Bij dit proces komt warmte vrij, die vervolgens gebruikt wordt om elektriciteit op te wekken. Kolen zijn relatief gezien niet schaars en goedkoop, maar zijn een zeer vervuilende brandstof. In Nederland is daarom besloten om de kolencentrales op termijn te gaan sluiten. De centrales die nog open zijn, moeten tegen het einde van 2029 overgestapt zijn naar een schonere brandstof, zoals biomassa, biobrandstoffen of waterstof.
Aardolie is een fossiele brandstof die wordt opgepompt uit de grond. Het wordt onder andere omgezet naar diesel, benzine, kerosine en LPG en dient ook als grondstof voor kunststoffen als plastic. Dat maakt aardolie voornamelijk een belangrijke bron voor de industrie en mobiliteit. In Nederland wordt aardolie vooral geïmporteerd vanuit andere landen. Om afhankelijkheid van andere landen te verminderen, stimuleert de Nederlandse overheid het gebruik van alternatieven als biomassa en biobrandstoffen. In de visualisatie is te zien dat het olieplatform wordt afgebroken.
Biomassa is plantaardig en dierlijk materiaal dat gebruikt kan worden als grondstof of brandstof. Voorbeelden hiervan zijn houtresten en mest. Door dit materiaal te verbranden of vergassen kan het worden ingezet als energiebron. Biomassa wordt aangeduid als hernieuwbare energie, omdat biomassa weer terug groeit. In Nederland is biomassa op dit moment de meest gebruikte hernieuwbare energiebron. Er zijn discussies ontstaan over de mate van duurzaamheid van biomassa. Zo zijn er vragen over de klimaateffecten en het gebruik van hout als grondstof voor elektriciteits- of warmteproductie. Omdat biomassa één van de pijlers is uit het Klimaatakkoord, zet de overheid zich in voor het verduurzamen van de productie- en het gebruik van biomassa.
Windenergie is een belangrijke, duurzame energiebron die kan helpen om de elektriciteitsproductie te vergroenen. Er wordt steeds meer ingezet op windenergie als vervanging van fossiele energiebronnen om elektriciteit op te wekken, maar aangezien het verbruik van elektriciteit ook stijgt, is ook daar nog genoeg te doen. Windparken worden in hoog tempo aangelegd. Elektriciteitsproductie wordt met deze ontwikkeling steeds afhankelijker van het weer, wat meer fluctuaties oplevert in het aanbod en dat kan verschillen met de vraag. Om dit verschil te overbruggen, kan onder andere batterijopslag (gaan) helpen. Alle gemeenten, provincies en waterschappen stellen de Regionale Energiestrategieën (RES) op, met daarin de plannen voor de komende jaren. Om de windparken te ontwikkelen, is er een wisselwerking tussen verschillende stakeholders nodig: overheden, initiatiefnemers, projectontwikkelaars, belanghebbenden en omwonenden. Goede samenwerking is essentieel om de projecten succesvol te laten verlopen.
Naast windenergie is ook zonne-energie is een belangrijke vorm van duurzame energie die in Nederland steeds meer wordt ingezet. Dit kan op verschillende manieren worden gedaan, bijvoorbeeld door met zonnepanelen op je dak stroom op te wekken of door met een zonneboiler je water te verwarmen. Daarnaast worden er steeds meer zonneparken aangelegd, regelmatig in combinatie met windparken. Net als windenergie zorgt zonne-energie ervoor dat elektriciteitsproductie steeds meer afhankelijk wordt van het weer, wat meer fluctuaties oplevert in het aanbod en soms grotere verschillen met de vraag oplevert. Ook zorgt het feit dat steeds meer mensen zonnepanelen op hun dak hebben ervoor dat het elektriciteitsnet steeds drukker wordt en er tweerichtingsverkeer ontstaat omdat er ook niet verbruikte stroom wordt terug geleverd.
Behalve windmolens op het land, worden er ook op grote schaal windmolens gebouwd in de Noordzee (offshore). Vanuit daar wordt de geproduceerde elektriciteit door de netbeheerder getransporteerd naar het vasteland en verder verdeeld. De Noordzee is een gunstige plek voor dit type duurzame opwekking vanwege de relatief geringe waterdiepte, het klimaat en de nabijheid van energieverbruikers. Wel moet er aan ecologische randvoorwaarden voldaan worden voor het bouwen van een offshore windpark kan beginnen, om flora en fauna zo min mogelijk te schaden.
Kernenergie is een vorm van energie met een relatief lage CO₂-uitstoot. Veel landen maken gebruiken van kernenergie in hun elektriciteitsvoorziening, aangezien het als een stabiel aandeel van de energiemix kan fungeren. Het is ook een controversiële vorm van energie vanwege de nucleaire risico's, vuile winning van de brandstof uranium en het afval wat overblijft. Desondanks heeft de overheid ingezet op de ontwikkeling van nieuwe kerncentrales in de komende decennia. Een kerncentrale (laten) bouwen duurt echter lang en is duur, bijvoorbeeld vanwege de specialistische kennis die nodig is en de strenge veiligheidseisen die gesteld worden.
De opslag van elektriciteit krijgt een steeds grotere rol naarmate zonne- en windenergie een groter aandeel krijgen in het energiesysteem. Het opslaan van energie ondersteunt de leveringszekerheid van duurzame energie en kan onbalans op het net of netcongestie beperken. Voor kortdurende elektriciteitsopslag kunnen batterijen gebruikt worden. Opslag voor een langere termijn is mogelijk door conversie van elektronen naar moleculen, zoals waterstof. Ook kan warmteopslag bijvoorbeeld worden gerealiseerd door warmte vast te houden in grote volumes van water of basalt. Hoe de verschillende manieren van opslag kunnen worden geïntegreerd in het energiesysteem, is een complexe puzzel. Factoren als de waardeketen, beschikbare netaansluitingen, het betalen van nettarieven, de efficiëntie van de opslagmethode of beschikbare fysieke ruimte zijn belangrijke onderdelen van deze puzzel.
Restwarmte is warmte die vrijkomt bij (industriële) processen en vervolgens ingezet kan worden om andere gebouwen, zoals huishoudens of bedrijven, te verwarmen. Dit is een milieuvriendelijke en CO₂-neutrale manier van verwarmen. Om het gebruik van restwarmte te vergroten, stimuleert de overheid nuttige toepassingen van restwarmte.
